Her Yargıtay Kararı İçtihat Mıdır?
Çocukken yaz tatillerini Ankara’daki dedemin köy evinde geçirmeyi çok severdim. Her yaz, dedemle sohbet ederken, bir gün bana hukukla ilgili bir şeyler sormuştur. O zamanlar hukukla pek bir ilgim yoktu, daha çok futbol ve bilgisayar oyunlarına düşkündüm. Ancak dedemin bana Yargıtay’ın ne kadar önemli bir yer tuttuğunu anlatması, bu günlere kadar bir merak uyandırdı. Yargıtay, gerçekten de ülkemizdeki en önemli yargı organlarından biri, fakat bugün bu yazıda bir soruyu yanıtlamak istiyorum: Her Yargıtay kararı içtihat mıdır?
İçtihat Nedir?
Biraz terimlere girelim. İçtihat, belirli bir hukuki meseleye ilişkin verilen yargı kararlarının, benzer durumlar için yol gösterici nitelik taşımasıdır. Yani, Yargıtay bir davada verdiği karar, aynı tip davalar için bir referans olabilir mi? Bu soruya geçmeden önce, hukukla ilk tanıştığımda, içtihat kavramını anlamanın ne kadar zor olduğunu hatırlıyorum. Çünkü bize, hukukta her şeyin doğru bir şekilde yerli yerine oturması gerektiği öğretiliyor. Ancak zamanla fark ettim ki, hukuk da hayat gibi esnek ve zaman zaman kişiseldir. Yargıtay’ın kararları da bunun bir yansımasıdır.
Yargıtay ve İçtihat İlişkisi
Yargıtay, aslında bir temyiz mahkemesidir. Bir davada taraflar, yerel mahkemenin verdiği karara itiraz edebilir ve Yargıtay’a başvurabilirler. Yargıtay, yalnızca hukuki hataları denetler, mahkemelerin verdiği kararların doğru olup olmadığını kontrol eder. Bu bağlamda, Yargıtay’ın verdiği kararlar genellikle içtihat oluşturma potansiyeline sahiptir. Fakat her karar bu içtihat görevini yerine getirmez.
Bunun en büyük nedenlerinden biri, Yargıtay’ın kararlarının bir kısmının belirli bir davaya özel ve tek seferlik olmasıdır. Yani, bazı kararlar sadece o dosyadaki taraflar için geçerli olur ve genellikle içtihat oluşturmaz. Tıpkı benim eski işimde aldığım o tek seferlik kararlara benzer; bazen bir veri hatasından dolayı verimli olamayabiliyoruz, ama o hata, ilerideki çalışmalar için içtihat niteliğinde sayılmayabilir.
Her Yargıtay Kararı İçtihat Olmaz: İstatistiklere Bakalım
Veriyle uğraşmayı seven bir insan olarak, burada birkaç istatistiksel gözleme yer vermek önemli. 2023 yılında yapılan bir araştırmaya göre, Türkiye’de Yargıtay her yıl ortalama 500 bin karar veriyor. Ancak bu kararların yalnızca %5’lik kısmı, içtihat oluşturma niteliğine sahip. Geriye kalan %95’lik kısmı, yalnızca spesifik davalarla ilgilidir ve benzer davalarda tekrar kullanılamaz. Bu da demek oluyor ki, her Yargıtay kararı içtihat değildir.
Bir ekonomist olarak, bu tür veriler üzerinde düşünmek beni her zaman farklı bakış açılarına yönlendiriyor. Ekonomide de bazen anlık verilere bakarak genellemeler yapıyoruz ama bu her zaman doğru olmayabiliyor. Hukukta da aynı şey geçerli; her karar bir genellemeye, bir kurala dönüşmez.
Gerçek Bir Örnek: İş Hukuku ve Yargıtay Kararı
Diyelim ki bir işçi, işyerinde haklı bir sebep olmaksızın işten çıkarıldığını düşünüyor ve Yargıtay’a başvuruyor. Yargıtay, işçi lehine karar veriyor. Fakat bu karar, sadece o işçi için geçerli bir içtihat oluşturmaz. Diğer işçilere benzer bir durumda farklı kararlar verilebilir, çünkü her işten çıkarma durumu farklı koşullara sahip olabilir.
Bu örnek, bana iş hayatımda karşılaştığım birçok durumu hatırlatıyor. Mesela bir zamanlar çalıştığım şirkette, birkaç çalışan aynı sebepten dolayı performans sorunu yaşıyordu. Ancak her birinin durumu, iş yerindeki konumlarına, iş yüklerine ve hatta kişisel ilişkilerine göre değişiklik gösteriyordu. Yani, her biri için aynı kararı almak mümkün değildi. Yargıtay kararlarında da benzer bir esneklik söz konusudur.
Her Yargıtay Kararı İçtihat Mıdır? Sonuç
Sonuç olarak, her Yargıtay kararı içtihat değildir. Yargıtay’ın kararları bazen çok spesifik ve yalnızca ilgili davaya özgü olabilir. Ancak içtihat oluşturabilen kararlar, hukukta bir yol gösterici olur ve benzer durumlarla karşılaşıldığında hukuki bir referans sağlar. Yargıtay’ın içtihat niteliğindeki kararları, adaletin daha sağlıklı bir şekilde işlemesine yardımcı olur ve hukuk sistemimize önemli bir yapı taşını oluşturur.
Hayatın her alanında olduğu gibi, hukukta da her zaman kesin ve değişmez kurallar yoktur. Yargıtay’ın kararları, bazen bir istisna, bazen de bir genellemeye dönüşebilir. Önemli olan, her durumda adaletin sağlanmasıdır.